EGR Ventil – Princip Rada, Simptomi Kvarova I Preventiva
EGR ventil (engleski – Exhaust Gas Recirculation Valve) je elektromehanički uređaj koji služi za povrat dijela izduvnih gasova u komoru za sagorijevanje, tako da se na taj način smanje emisije izduvnih gasova, odnosno zadovolje ekološki standardi. Negdje se spominje i kao AGR ventil, što je samo skraćenica sa njemačkog jezika (Abgasrückführungsventil).
U ovom tekstu ćemo se osvrnuti na princip rada, simptome kvarova i na načine kako možete sačuvati EGR ventil. Kako EGR ventil radi i zašto se ugrađuje? Tokom proteklih godina proizvođači su vršili mjerenja izduvnih gasova i ustanovili da se vrlo opasni azotni oksidi (od kojih nastaju smog i kisele kiše) stvaraju na visokim temperaturama sagorijevanja goriva. Postoje dva pravca za uklanjanje ovih štetnih gasova: upotreba filtera i spuštanje temperature sagorijevanja. Umjesto da ugrađuju filtere, konstruktori su došli do rješenja, da dio izduvnih gasova (5 do 60% u zavisnosti od vrste motora) vrate nazad u cilindar i tako spuste temperaturu sagorijevanja. Budući da zbog ovoga gorivo sagorijeva na nižoj temperaturi, azotni oksidi se stvaraju u znatno manjoj mjeri, pa nema potrebe za dodatnim filterom, što spušta cijenu proizvodnje automobila. To znači da uloga EGR ventila nije vraćanje gasova u cilindar kako bi se ponovo vršilo njihovo sagorijevanje, već se gasovi vraćaju da se temperatura sagorijevanja goriva spustila, da ne bi nastali azotni oksidi.
Ako znamo da motor za svoj rad treba kiseonik, postavlja se logično pitanje: pa zar nije povrat gasova u motor isto kao da tražite od nekog da trči i istovremeno diše u kesu? Pa nije baš, jer reakcija stvaranja pomenutih azotnih oksida na visokim temperaturama za sebe naglo veže veliku količinu kiseonika, pa povrat izduvnih gasova služi da apsorbuje eksploziju smješe u cilindru, čime se postiže ravnomjernije sagorijevanje.
EGR ventil nije izolovan sklop, već su tu kontrolni ventili, cijevi, senzori i elektromotori. Pomoću centralne upravljačke jedinice i sondi koje mjere temperaturu izduvnih gasova, ventil reguliše koliku količinu izduvnih gasova treba vratiti u cilindar i osigurava optimalno sagorijevanje. Takođe, produžava se trajnost motora, jer se smanjuje njegova izloženost visokim temperaturama. Na ovaj način emisije štetnih gasova NOx se spuštaju i za 30%, a kod popularnih VW TDI motora, sadržaj čađi u izduvu se smanjuje za 10%. Ipak, EGR ventil kod dizel motora dovodi do smanjene efikasnosti (oko 3%), a cirkulacija izduvnih gasova dovodi do veće degradacije motornog ulja, jer čestice čađi prolaze pored klipnih prstenova (karika) i završavaju u motornom ulju.
Kvarovi EGR ventila Kvarovi na EGR ventilu nastaju zbog njegove konstrukcije, jer je stalno izložen nefiltriranim izduvnim gasovima, koji vremenom stvore naslage čađi, a ovi kvarovi su posebno česti kod malih dizelaša koji se najviše voze u gradu. Kod benzinaca kvarova ima znatno manje, jer je kod benzinaca EGR zatvoren u praznom hodu, pa se postepeno sa podizanjem snage otvara. Kod dizela je obrnuto, u praznom hodu je otvoren (čak do 60% izduvnih gasova se vraća u cilindar), a sa rastom snage se zatvara, pa zbog toga “gradski” dizeli imaju ventil puno duže otvoren, zbog čega se više i kvare. Zbog naslaga čađi ventil ostaje zaglavljen u zatvorenom ili otvorenom položaju i više ne može da reguliše protok izduvnih gasova. Ukoliko je ventil ostao u otvorenom položaju, izduvni gasovi stalno ulaze u cilindar, što rezultuje velikim padom snage, vibracijama i nemirnim radom, što obično signalizira i lampica “Check engine”, u zavisnosti od tipa vozila.
Ako je ventil ostao u zatvorenom položaju, tako da u motor ulazi samo vanjski vazduh, tada se podižu temperature sagorijevanja. U tom slučaju motor na leru radi nemirno, kod dodavanja gasa oslobađa veliku količinu crnog dima, a u vožnji “trza”, odnosno gubi snagu, a potrošnja goriva je povećana. Uzmimo za primjer dizel automobil koji je prešao 200.000 kilometara, koji se većinom vozi na kratkim relacijama, u koji se sipa lož ulje i koji umjesto propisanog sintetičkog 5W30, koristi polusintetičko ulje 10W40. Uz to sve, “po preporuci”, vozač dosipa u gorivo dvotaktol ili još gore ATF ulje, “jer je gorivo suvo”. Kada vlasnik automobila naspe ulje u gorivo, i koristi polusintetiku umjesto propisane sintetike, u cilindru se u toku rada motora stvore uljne pare koje zajedno sa izduvnim gasovima izlaze iz motora.
Kako je EGR hladniji od motora (obično je tu ugrađen i mali hladnjak), a nalazi se odmah kod izduva, ove uljne pare se kondenzuju upravo na njemu i uz čađ se zalijepe na njegove elemente. Budući da ljudi kod nas nerijetko zbog uštede sipaju lož ulje, koje ima 300 puta više sumpora od dizela Euro 5, količina čađi se drastično povećava i doprinosi prljanju EGR ventila. Pored ovih razloga, za kvar EGR ventila mogu biti odgovorne i potrošene košuljice cilindara ili potrošene karike, zbog čega motorno ulje ulazi u cilindar i nakon sagorijevanja zajedno sa ostalim izduvnim gasovima dolazi na EGR ventil. Svi smo čuli za VW skandal na eko testovima, a niko se nije puno nasekirao jer je riječ o ekologiji. Čist vazduh izgleda ne trebamo, ali evo zašto je to bitno i sa aspekta kvarova. Kada je VW uhvaćen u laži, oni su pozvali automobile na servis i ubacivanje novog softvera. Ranije je bilo sasvim normalno da EGR ventil ima isti proračunati vijek trajanja kao i motor, odnosno oko 10 godina ili 200.000 kilometara. Sa novim softverom, da bi smanjio količinu izduvnih gasova, VW je podesio EGR da duže vremena radi otvoren i tako mu drastično skratio radni vijek.